CÂY HOA MAI: Ý NGHĨA, ĐẶC ĐIỂM VÀ CÁCH CHĂM SÓC

GIỚI THIỆU CÂY HOA MAI

          Hoa mai tiếng anh là gì? Trong tiếng anh, hoa mai là Apricot Flowers. Ngoài ra, cây mai còn có tên khác là cây hoàng mai và tên khoa học là Ochna integerrima. Cây thuộc họ Mai (Ochnaceae) và rất được yêu thích vào ngày Tết Nguyên Đán Việt Nam, đặc biệt nhất ở miền Nam.

          Tại Việt Nam, cây mai phân bố chủ yếu tại những khu rừng thuộc dãy Trường Sơn, Đồng bằng sông Cửu Long, và các tỉnh Quảng Nam, Đà Nẵng, Khánh Hòa. Ở các vùng cao nguyên cũng có một số lượng ít cây sinh sống.

NGUỒN GỐC HOA MAI

          Nguồn gốc của hoa mai là từ Trung Quốc. Cây mai đã xuất hiện trên đất nước Trung Quốc cách đây khoảng hơn 3000 năm trước. Giống như theo ghi chép của Phí Cung Ấn đời Minh ở sách “Trân hương bảo ngự” nói rằng: “Đắc Kỷ ái lãm hàn mai. Trụ tằng ngự tuyết đồng lãm chi”. Dịch ra có nghĩa là Đắc Kỷ thích ngắm hoa mai trong giá lạnh. Trụ vương thường đội tuyết cùng ngắm.

          Từ thời xa xưa, người Trung Quốc vốn yêu thích hoa mai, không những xem Mai, Tùng, Cúc thuộc nhóm “Tuế hàn tam hữu” mà còn coi hoa mai chính là quốc hoa của mình.

Mai vàng ngày tết. Nguồn: Internet

          Hoa mai ban đầu vốn xuất xứ từ cây hoang dại. Cây thích nghi tốt với điều kiện khí hậu nhiệt đới, khả năng sinh trưởng và phát triển tốt. Cây mai được chăm sóc cẩn thận thì hoa nở sẽ rất đẹp và cây có tuổi thọ cao.

          Tên của hoa mai từ thời bấy giờ được đặt theo đặc điểm và nghe khá hoa mỹ, chẳng hạn như “Yên chi mai” chỉ loài hoa mai có màu đỏ hồng, “Thủy tiên mai” là loại hoa mai 6 cánh tròn giống như hoa thủy tiên, “Lục ngạc mai” tức loài mai có đài hoa màu xanh đậm,… Theo tư liệu cũ ghi chép lại, hoa mai của Trung Quốc được phân thành 4 loại chính, đó là: Bạch mai, Thanh mai, Hồng mai và Mặc mai.

          Chính nhờ đặc điểm rụng lá vào cuối mùa đông, nở hoa khi đầu mùa xuân nên cây mai thường được trồng làm cây cảnh chơi Tết Nguyên Đán ở Việt Nam nói riêng và ngày xuân của người dân Á Châu nói chung.

CÁC LOẠI HOA MAI

          Theo thống kê, trên thế giới hiện nay có khoảng hơn 24 loại cây mai và Việt Nam có khoảng 19 loại. Trong đó, 6 loại mai phổ biến nhất trên thế giới đó là Mai Cao Miên (Mai vàng Campuchia), Mai vàng Indonesia, Mai vàng Myanmar, Mai vàng Nam Phi, Mai vàng châu Phi và Mai vàng Madagascar.

          Ở Việt Nam, bài viết sẽ đưa ra 8 loại phổ biến nhất trong tất cả các loại mai hiện có, đó là: Mai Tứ Quý, Bạch Mai, Hồng Mai, Hạnh Mai, Hoàng Mai, Song Mai, Mai Chiếu Thủy và Nhất Chi Mai.

1. MAI TỨ QUÝ

Hoa mai tứ quý. Nguồn: Internet

         Cây mai Tứ Quý còn được gọi là cây mai đỏ và có tên khoa học là Ochna Atropurpurea. Đây là loài hoa kiểng, quanh năm mùa nào hoa cũng nở. Đặc biệt hơn nhiều loài khác, cây mai này nở hoa 2 lần, lần đầu màu vàng, lần sau màu đỏ. Hoa 5 cánh vàng tươi sẽ rụng hết khi tàn, còn 5 đài hoa chuyển sang đỏ sẫm và úp vào như búp ôm lấy nhụy hoa, Nhụy hoa kết hạt, khi non có màu xanh nhưng lúc già sẽ đổi thành màu đen, dần to lên và đẩy đài hoa nở bung lần hai thành những đóa hoa mai màu đỏ.

2. HẠNH MAI

Hoa hạnh mai. Nguồn: Internet

         Cây Hạnh mai có tên khoa học là Prunes Mume, tên gọi khác là cây mai mơ. Chiều cao hạn chế hơn nhiều loài khác, chỉ khoảng 6 – 9m. Lá cây mơ bản rộng hình bầu dục, nhọn ở đầu và có răng cưa nhẹ. Hoa mai 5 cánh thường có 2 sắc màu nổi bật là trắng và hồng. Cây có quả khi non thì màu xanh, khi chín sẽ có màu vàng và có vị chua chua ngọt ngọt.

3. BẠCH MAI

Hoa bạch mai. Nguồn Internet

         Hoa bạch mai màu trắng tinh khiết, gồm 6-8 cánh dày, hơi tròn, nhụy vàng và khá giống như hoa sứ. Hoa có hương thơm dịu nhẹ thoang thoảng và dễ chịu. Loài mai trắng này khá khó trồng và chăm sóc. Cây có chiều cao tối đa khoảng 15m, được trồng chủ yếu ở Bến Tre, vùng núi Bà Đen – Tây Ninh, Hà Tiên.

4. HỒNG MAI

Hoa hồng mai. Nguồn: Internet

         Tên khoa học của cây Hồng mai là Jatropha pandurifolia. Cây thuộc cây thân gỗ, chiều cao chỉ khoảng 1 – 4cm. Lá cây màu xanh thẫm, mọc đơn lẻ và xẻ thùy. Hoa hồng mai 5 cánh, màu hồng xinh và nhị hoa vàng tươi. Hoa mọc thành cụm ở các đầu nhánh và nở rải rác quanh năm. Quả của hồng mai khi chín thì có màu nâu đen.

5. HOÀNG MAI

Hoa hoàng mai. Nguồn: Internet

         Đây là loại cây mai vàng còn có tên khác là Lạp mai. Những bông hoa năm 5 cánh  nhỏ nhắn, có màu vàng tươi rực rỡ. Đặc trưng là loại cây mai này mỗi năm chỉ nở một lần vào cuối tháng chạp âm lịch. Đó cũng là nguyên nhân để cây có tên là Lạp mai.

6. SONG MAI

         Vốn dĩ được gọi tên như vậy là vì loài mai này thường ra hoa kết trái từng đôi. Hoa song mai có màu trắng muốt, sở hữu vẻ đẹp thanh khiết và tinh khôi.

7. MAI CHIẾU THUỶ

Mai chiếu thuỷ. Nguồn: Internet

         Cây mai chiếu thủy là loài cây đa niên có tên khoa học là Wrightia Religiosa. Cây chỉ cao khoảng 1,5m có nhiều cành nhánh, gốc cây khá to. Lá cây nhỏ nhưng dài và mọc theo cặp. Hoa mai chiếu thủy màu trắng và mọc thành từng chùm nhỏ, gồm 5 cánh nhỏ và có mùi thơm nhẹ nhàng. Được gọi như thế là do cây có đặc điểm cuống hoa luôn hướng xuống dưới đất.

8. NHẤT CHI MAI

Hoa nhất chi mai. Nguồn: Internet

         Cây nhất chi mai thuộc cây thân gỗ đen bóng, gốc to xù xì. Lá nhỏ, phần đầu nhọn nhìn giống hình mũi mác và có màu xanh non. Hoa nhất chi mai nhỏ xinh gồm nhiều cánh mỏng, ban đầu có màu trắng, đến gần khi hoa tàn thì chuyển dần sang màu đỏ. Hoa có thể mọc bông đơn hoặc thành chùm. Loài cây này được trồng phổ biến hơn ở miền Nam.

         Ngoài những loại mai phổ biến nhất ở trên, còn có rất nhiều những loại hoa khác từ các giống mai quý, các giống mai vàng hay cây mai trắng. Chẳng hạn như cây mai hoa đăng, cây mai dương, cây mai chỉ thiên (cây mai vạn phúc, cây mai tiểu thư), cây thanh mai, cây mai hoàng yến, cây hoa mai đá, cây tùng tuyết mai, cây mai nhật, cây mai thái, cây cẩm tú mai, cây mai rừng (mai núi), cây bạch tuyết mai,…

ĐẶC ĐIỂM CỦA CÂY MAI VÀNG

         Cây mai có dáng vẻ vô cùng thanh cao, thuộc loại cây đa niên, tức có thể sống và phát triển tốt đến hơn một trăm năm. Mai vàng là cây thân gỗ, nên thân cứng cáp, cành hơi giòn nhưng vẫn có thể uốn để tạo dáng cây. Thân cây xù xì và nhiều cành nhiều nhánh. Cây có tán lá thưa, nếu để phát triển tự do thì cây mọc từ hạt có thể cao tối đa tới 20 – 30m. Gốc cây khá to, và bộ rễ cây mai vàng lồi lõm có độ đâm sâu tới 2 – 3m.

         Lá mai vàng là lá đơn, mọc xen kẽ so le, có phiến lá dạng hình trứng thuôn dài. Lá có màu xanh biếc nhưng mặt dưới của lá màu hơi ánh vàng.

Hoa mai vàng. Nguồn: Internet

         Hoa mai vàng là loại hoa lưỡng tính. Hoa mọc ra từ các nách lá và tạo thành từng chùm. Ban đầu là mọc ra những chiếc vỏ lụa hay còn gọi là hoa cái. Sau đó vỏ lụa sẽ nở bung ra xuất hiện những chùm nụ xanh non. Khoảng một tuần sau, nụ hoa sẽ nở thành những cánh hoa mai vàng tươi rực rỡ. Cấu tạo hoa mai thường có 5 cánh nhỏ và mỏng manh nhưng cũng có bông đặc biệt lên tới 9 – 10 cánh. Hoa mai thường nở trong 3 ngày sẽ tàn.

         Tuy hoa mai thường nở vào mùa xuân nhưng gần đây thời tiết thay đổi nhiều nên việc ra hoa cũng bị ảnh hưởng, thường dẫn đến hiện tượng cây mai nở sớm hoặc hoa mai nở trái mùa. Không phải tất cả hoa đều có thể đậu quả. Nếu hoa nào đậu thì sau khi tàn, bầu noãn của hoa sẽ phình to lên. Thời gian sau sẽ kết hạt.

Ý NGHĨA HOA MAI

         Từ lâu hoa mai là một loài hoa quý mang nhiều tầng ý nghĩa. Giống như miền Bắc có hoa đào thì hoa mai chính là tượng trưng cho miền Nam. Hình ảnh hoa mai là biểu tượng mang lại những điều tốt lành, mang lại sự giàu sang, phú quý. Để những cánh mai nở rộ khi mùa xuân sang thì cây mai phải trải qua mùa đông khắc nghiệt. Thế nên, cây mai tượng trưng cho sự mạnh mẽ, kiên cường và cổ vũ con người vượt qua khó khăn cố gắng đạt được những thành quả tốt đẹp.

         Không những thế, hoa mai còn có ý nghĩa tượng trưng cho sự cao thượng, quyền quý. Chính vì thế mà cây hoa mai thường xuất hiện trên các tựa tranh “hoa khai phú quý” và thuộc một trong bốn loại cây tứ quý là “tùng, cúc, trúc, mai”.

         Hoa mai cùng với muôn loài hoa khác đua nhau khoe sắc vào mỗi dịp Tết đến xuân về thế nên ý nghĩa cây mai ngày Tết là rất quan trọng. Trong đó, ý nghĩa của hoa mai đầu tiên khi hoa nở là báo hiệu năm cũ đã qua đi, một năm mới nữa lại đến. Ý nghĩa hoa mai vàng tươi sáng là tượng trưng cho sự hy vọng, may mắn và phát lộc nên hầu hết gia đình nào cũng không quên chuẩn bị một nhánh mai hay một chậu mai xinh đẹp để trang trí trong nhà.

Hoa mai vàng ngày Tết. Nguồn: Internet

         Dù công việc chuẩn bị Tết bận rộn tấp nập, mọi người vẫn luôn dành thời gian để đi lựa những chậu mai thật đẹp về nhà. Bởi từ lâu ý nghĩa hoa mai ngày Tết đã trở thành một giá trị tinh thần to lớn cho mỗi gia đình.

         Theo quan niệm của dân gian cho rằng, cây mai nhà ai nở càng nhiều cánh thì tài lộc, phú quý càng nhiều. Nhất là nếu cây mai đó nở toàn là những bông hoa 7 cánh thì sẽ đem lại ý nghĩa là “đạt cát đại lợi”.

         Ý nghĩa của hoa mai vàng còn thể hiện sự đoàn kết gắn bó, niềm vui và niềm hạnh phúc, tình yêu thương rộng lớn. Do đó, mọi người càng thêm thân thiết, gắn bó nhờ ý nghĩa của hoa mai ngày Tết.

         Ngoài mai vàng, những cây hoa mai trắng quý giá cũng mang lại những ý nghĩa tượng trưng riêng. Ý nghĩa hoa mai trắng đó là biểu tượng cho người quân tử, khí thế, sự kiên cường và tâm hồn cao thượng, tinh khiết.

CÔNG DỤNG CỦA HOA MAI

         Công dụng lớn nhất của cây hoa mai đó chính là trồng làm cây cảnh trang trí trong nhà, nhất là vào mỗi dịp Tết đến xuân về. Nhờ cây có thể tạo dáng, tạo thế đẹp, sắc hoa rực rỡ nổi bật và ý nghĩa tích cực nên hoa mai rất được ưa chuộng và trồng phổ biến trong các gia đình mỗi người.

         Bên cạnh đó, cây hoa mai còn có tác dụng làm thành phần cho một số vị thuốc để chữa trị nhiều loại bệnh. Chẳng hạn như, có thể sử dụng hoa để chữa một số bệnh như tức ngực, lao hạch, ho, bỏng, đau họng và chóng mặt, chán ăn.

Cây hoa mai vàng. Nguồn: Internet

         Nhiều loại tinh dầu và chất hóa học có lợi như borneol, meratin, farnesol, cineole, benzyl alcohol, carotene,… có tác dụng chống khuẩn và tiết dịch mật tốt.

         Từ đó, hoa mai được chế tạo thành những bài thuốc dân gian chữa bệnh hiệu quả, từ các bệnh đau đầu, huyết áp tăng, đau dạ dày, viêm xơ gan mức nhẹ, chướng bụng, đầy hơi, viêm họng, đau khớp, tức ngực, viêm loét,…

         Ngoài ra, cây hoa mai còn được dùng để chế biến kết hợp cùng với các loại thịt, cá chép, trứng gà, nấm hương, hải sâm,… thành một số món ăn độc đáo. Ẩm thực tự nhiên, hương vị thơm ngon bổ dưỡng khó có thể cưỡng lại.

CÁCH TRỒNG CÂY MAI

KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG CÂY MAI

         Cây hoa mai có thể được nhân giống bằng nhiều phương pháp nhưng phổ biến nhất là gieo hạt và chiết cành. Mỗi cách đều có những ưu nhược điểm khác nhau đối với cây mai.

         Bằng phương pháp gieo hạt, ta sẽ có số lượng nhiều cây mai con. Như thế sẽ không bị mất nhiều công sức hay tốn quá nhiều thời gian. Cây mai mọc từ hạt có thể cao tới 30 – 40 năm nếu được tự do phát triển. Tuy nhiên, nhược điểm của cách này là cây mai mới sẽ không mang những đặc tính tốt từ cây mẹ như cây ít cành hơn, hoa lá nhỏ, màu sắc khác,…

Cúc mai. Nguồn: Góc Ban Công

         Bằng phương pháp chiết cành, cây mai mới sẽ giữ nguyên được những đặc tính tốt từ cây giống ban đầu. Khi chiết cần phải chọn cành nhỏ khỏe mạnh rồi cắt khoanh vỏ dài 3 – 4cm, đảm bảo không cắt lẹm vào gỗ. Dùng hỗn hợp đất trộn với xơ dừa, phân chuồng hoai mục,… để bó xung quanh vết cắt. Sau đó thường xuyên tưới nước, chăm sóc đến khoảng 3 tháng sau, bầu đất ra nhiều rễ thì cắt nhánh đó rời khỏi cây mẹ.

KỸ THUẬT TRỒNG CÂY MAI VÀNG

         Thời điểm trồng cây mai lý tưởng nhất là vào đầu mùa mưa. Mật độ, khoảng cách trồng cây cần được chú ý đảm bảo hợp lý, đủ rộng cho cây sinh trưởng tốt.

         Theo kỹ thuật trồng mai, đất trồng cần được chuẩn bị từ trước với đầy đủ độ ẩm, độ mùn và chất dinh dưỡng. Đất có thể trộn hỗn hợp cùng với xơ dừa, tro trấu, than bùn và phân chuồng hoai mục để tăng độ mùn và chất dinh dưỡng cho đất.

         Cây mai là cây chịu được nắng hạn nên bạn có thể tưới nước 2 lần/ngày vào sáng và chiều tối. Lượng nước tưới phù hợp, đảm bảo cây không bị chết héo hoặc cũng không quá nhiều gây ngập úng cho cây.

Hoa mai tết. Nguồn: Internet

         Cách trồng mai vàng hiệu quả thì phải kết hợp bón phân cho cây trong khi tạo dáng tỉa cành. Để cây phát triển xanh tốt cần bón nhiều đạm và lân cho cây thay vì kali. Có thể sử dụng phân NPK với lượng phù hợp, bón xa gốc cây và bón khoảng 2 – 3 lần/tháng. Nên bón phân vào mùa mưa thì sẽ hiệu quả hơn. Ngoài ra, sau khi thay đất cho cây khoảng 3 – 4 tháng, có thể bón thêm cho cây phân chuồng, phân gia súc gà, vịt.

         Thường xuyên dọn cỏ dại, vun xới gốc và bắt sâu bệnh cho cây. Nên diệt cỏ vào thời điểm trước khi vào mùa mưa. Và một số sâu bệnh cần được chú ý là sâu đục thân, sâu tơ, rầy bông,…

CÁCH CHĂM SÓC MAI SAU TẾT

KỸ THUẬT CẮT TỈA CÂY MAI

         Cây mai cần được cắt tỉa cành hợp lý tùy theo hình dạng và kích thước ban đầu của cây. Theo cách chăm sóc cây mai, thông thường sẽ cắt bỏ ⅓ cành đi hoặc tỉa cành trên ngắn hơn hàng dưới giống như dáng cây thông. Thời điểm tỉa cành hợp lý là trước ngày 15 âm lịch, nếu chậm chất thì cũng chỉ nên vào ngày 20.

         Đồng thời, sử dụng phân urê hòa nước để tưới quanh gốc cây hoặc phun để cây nhanh chóng hồi sức và đâm chồi. sau khi cây hồi lại thì nên để cây ra nắng thích nghi dần. Từ đó cây sinh trưởng và phát triển nhanh chóng.

Mai vàng bonsai. Nguồn: Internet

VỆ SINH CÂY MAI

         Vấn đề vệ sinh cây cũng rất quan trọng được ghi nhận trong hướng dẫn chăm sóc cây mai. Bạn có thể phun nước mạnh vào cây để rong rêu, nấm mốc ở thân cây bị bong tróc hết. Hoặc cách khác là sử dụng phân urê  pha đặc phun vào cây (không để chảy xuống gốc), đợi 10 phút rồi đánh bật nấm mốc bằng cách sử dụng bàn chải chà mạnh lên cây.

CÁCH TẠO DÁNG CÂY MAI VÀNG

         Trước khi tạo dáng, bạn cần phải cắt tỉa những cành không cần thiết hoặc yếu, bị sâu bệnh hại. Thời điểm thích hợp nhất để uốn cành là khi cây phát triển mạnh, tức vào cuối tháng 7 – cuối hè.

         Dụng cụ dây uốn cành mai thì nên lựa chọn dây kẽm, dây đồng, dây chì, dây vải quấn quanh để không gây hại cho cây.

         Trước tiên, bạn cần phải uốn theo trình tự từ thân đến cành chính, tiếp đến những cành quanh thân cây. Cành lớn được uốn trước rồi mới đến cành nhỏ. Và bạn cần định hình những hình dáng đã chuẩn bị từ trước để tạo dáng quấn dây cây mai vàng.

Mai vàng dáng đẹp. Nguồn: Internet

         Quấn dây cần chú ý không được quấn quá lỏng hay chặt, đường quấn chéo cần chú ý tạo góc 45 độ so với trục thân giữa. Sau đó cần uốn cành bằng cách xoắn theo hướng dây kẽm giúp cố định dây vào vỏ cây. Sau khoảng 3-4 tháng hoặc 1 năm đối với cây lớn thì có thể tháo dây kẽm.

Trên đây là bài chia sẻ toàn bộ những thông tin chi tiết giúp bạn có thêm kiến thức về cây hoa mai.